Enschede

In februari viel mijn keus voor een meerdaags werkbezoek op het project Kettingreactie. Een reïntegratie project voor mensen met een zeer grote afstand tot de arbeidsmarkt. Het doel is de deelnemers weer zodanig te leren functioneren dat zij aan de voorwaarden kunnen voldoen om te participeren in de maatschappij in het algemeen. Een afspraak was snel gemaakt. Van 13 t/m 15 juli heb ik al werkende kennis gemaakt met de deelnemers en projectbegeleiders en ontdekt wat de kracht van het project is.

Als zeer bijzonder kenmerk is het aanbieden van werk op maat te noemen. Daar waar bij de meeste (re) integratietrajecten productiviteit van werknemers belangrijker is dan hun welzijn en ontwikkeling, staat hier het belang van de deelnemer voorop. Het resultaat is dat een aantal deelnemers met een door omstandigheden zeer grote afstand tot de reguliere arbeidsmarkt zich stapje voor stapje, naar vermogen ontwikkelt tot een deelnemer met verantwoordelijkheidsgevoel die plezier heeft in het werk, trots is op het resultaat en misschien wel het aller belangrijkste; zich gewaardeerd voelt en gerespecteerd voelt. Een terugval wordt niet afgestraft maar men zoekt naar de oorzaak. De begeleiders hebben en houden er vertrouwen in dat deelnemers hun zelf vastgestelde persoonlijk doel bereiken. Dat dit vaak met de nodige hobbels en problemen gepaard gaat wordt geaccepteerd. Van afrekening is geen sprake.

Het project biedt deelnemers de kans hun afstand tot de arbeidsmarkt en de maatschappij te verkleinen. Zes deelnemende organisaties streven naar een keten van faciliteiten voor zorg, wonen en werken voor de mensen die aan de rand van de maatschappij staan. De naam “Kettingreactie” is daarom goed gekozen..
De ketenbenadering leidt tot een belangrijk kenmerk van het project: de deelnemende organisaties en overheden krijgen de mogelijkheid hun verschillende taken en verantwoordelijkheden optimaal op elkaar af te stemmen via korte lijnen en zonder bureaucratie.

Kettingreactie werd 4 jaar geleden gefinancierd met EQUAL-subsidie, een programma van de EU om te zorgen voor gelijke kansen op de arbeidsmarkt en om discriminatie te bestrijden. Van de oorspronkelijk 10 deelnemende organisaties hebben het Leger des Heils, UWV, GGD Regio Twente, Zorg Welzijn Twente/Achterhoek en De Woonplaats afgehaakt. Domijn, de Gemeente Enschede, Humanitas Onder Dak Twente, RIBW Twente, Stichting Surplus en Tactus participeren nog steeds met een jaarlijkse subsidie. Per membership (hier kunnen onbeperkt deelnemers voor geplaatst worden) betaalt de verwijzende organisatie een bedrag De kracht van dit project ligt ook in de signalerende functie van begeleiders en de korte lijnen met hulpverleners, zonder dat er sprake is van betutteling.

Oorspronkelijk bestond het project alleen uit een fruit- en groentetuinderij. Om het aantal werkplekken uit te kunnen breiden is op hetzelfde terrein een Forelderij geopend. Het terrein is vrij toegankelijk. Bezoekers kunnen hun eigen boeket bloemen samenstellen, fruit plukken en forel vangen. Er is ook gelegenheid onder het genot van een hapje of drankje te genieten van de omgeving. Bijna al het werk wat dit met zich meebrengt wordt door de deelnemers zelf gedaan.

Mijn werk deze dagen bestond uit onkruid wieden, druivenstruiken en tomatenplanten snoeien, forel roken (het schoonmaken van de vis is mij gelukkig bespaard), de werkkleding wassen en veel en goed luisteren .

De eerste dag
’s Morgens om 8 uur fietste ik dezelfde route als jaren gelden met mijn kinderen naar het Rutbeek. Wat een verschil met toen. Een flink stuk natuur heeft het loodje gelegd ten koste van dure huizen met veel grond voorzien van veel hekwerk.
Maar als ik “wegkijk” wat SP’ers normaal nooit doen zie ik gelukkig een stuk nog niet aangetaste natuur en neem mij voor hemel en aarde te bewegen als er nog meer groen vernietigd dreigt te worden.

Als ik bij het terrein dat grenst aan dat van het crematorium aankom, zijn de eerste mensen al druk aan het werk. Dat verbaast me want pas om 09.00 uur moet iedereen aan het werk.
Tegen half negen komen nog meer deelnemers en begeleiding binnen druppelen. Er zijn mensen die zelfstandig komen, anderen worden gebracht en gehaald. Tijdens een kopje koffie worden een paar belevenissen uit het weekend verteld. Niet altijd verhalen waar je vrolijk van wordt maar de nodige humor ontbreekt gelukkig ook niet. Nadat ik me heb voorgesteld en verteld heb wat ik kom doen gaat iedereen aan het werk. Tegen negenen weet iedereen zijn/haar taak en is het terras van het schitterende chalet ( door de deelnemers zelf gebouwd) leeg.

Een deelnemer heeft de verantwoording over de keuken en kantine. Dat betekent koffie zetten voor de pauzes, de lunch voor de deelnemers verzorgen en zorgen dat daarna alles weer opgeruimd wordt. Er is een grote veelzijdigheid aan werkzaamheden. Bij de taakverdeling wordt er rekening mee gehouden met wat het beste is voor de deelnemer; kan hij samenwerken of werkt hij liever alleen, waar is hij goed in en wat heeft zijn belangstelling. Samen met twee dames ga ik de tomatenplanten inspecteren op “dieven” en uitlopers. Zij werken graag samen want van de praatjes van “die kerels” zijn ze niet gediend. Na wat uitleg heb ik de techniek onder de knie en krijg ik het vertrouwen zelfstandig te werken. Omdat er niet met bestrijdingsmiddelen wordt gewerkt staan er Afrikaantjes ( plantjes) tussen de planten die Lieveheersbeestjes aantrekken die weer luizen eten. De deelnemers vertellen eerst alles van de tomatenteelt waarna langzamerhand ook de verhalen uit het dagelijks leven aan de orde komen. Zeker is dat het werken hier van groot belang is. Een zinvolle dagbesteding, mensen om je heen die je de weg wijzen als er problemen zijn en vooral geaccepteerd worden zoals je bent en de contacten met collega’s en klanten. Dat is precies wat veel deelnemers door omstandigheden moeten ontberen. Als we klaar zijn in de tomatentunnel gaan we naar de tuin. Het onkruid doet het goed na alle regen dus er is genoeg te doen. Er wordt steeds even met de leiding overlegd wie waar aan het werk gaat.

Tegen 12.00 uur is het lunchtijd. De tafels zijn gedekt en iedereen, inclusief de leiding kan aanschuiven. Er wordt veel gepraat, geplaagd en gelachen. Wat een ontspannen sfeer! Mensen die alleen ’s morgens kunnen werken vertrekken na de lunch en langzamerhand komen de mensen die ’s middags werken binnen. Er zijn dan minder medewerkers maar voor mensen die een rustige werkomgeving nodig hebben is dat prettig. Na de lunch wordt er geschoffeld. Ik vraag of ik mee mag werken. Dat heb ik steeds gedaan wetende dat het voor sommige mensen moeilijk is samen te werken met iemand die je niet kent.
Om 15.15 uur zit het erop voor de deelnemers. Mensen die naar huis worden gebracht moeten op tijd klaar zijn, anderen werken vaak nog even door. Na een evaluatie van de dag met de leidinggevenden Manouk en Judith fiets ik moe maar voldaan terug. Ik weet zeker dat ik met dit werkbezoek een goede keuze heb gemaakt!!

De tweede dag
Mijn vrees werd deze dag al snel werkelijkheid. Ik kan aan het werk op de forelrokerij. Vissers die forel vangen kunnen die inleveren tegen een gerookte of de vis zelf thuis bereiden. Van het schoonmaken van de vis ben ik vrijgesteld. De vissen die voor verdere bewerking aan de beurt zijn, hebben al een nacht doorgebracht in een marinade. Hun volgende lot is dat ze opgehangen worden in de rokerij. Dat is de klus die een van de mensen, vandaag met “hulp”van mij gaat klaren. Te snel mag ik zelf de haken in de vis steken en ze in het rookapparaat hangen. Maar alles went zelfs dit. Een persoonlijke overwinning die de deelnemers hier zo vaak mogelijk ervaren. Tijdens het roken worden de vissen die dit traject al gelopen hebben geseald. Voor hen is het nog afwachten wanneer de eerste klanten ze kopen.

Lekker rustig op een bankje worden met vaste hand de koelboxen van het logo van de Forelderij voorzien. Duidelijk iemand die graag in een rustige omgeving werkt. Hij komt uit de grafische wereld en zou die richting wel weer op willen.

’s Middags ben ik bij het maken van een trajectplan van en met een van de deelnemers.
Een trajectplan is verdeeld in een aantal onderwerpen die leefgebieden worden genoemd. Dit trajectplan gaat vooral over de aspecten die te maken hebben met het werken via Kettingreactie. Aan de orde komen punten als de uitbreiding van het aantal uren, op tijd komen en een cursus volgen. De thuissituatie en andere zaken komen wel aan de orde maar vallen onder zorg en niet onder werk. De begeleidster neemt ruim de tijd ( 1 ½ uur) en zorgt dat het een trajectplan van de deelnemer zelf is. Hij zegt wat hij wanneer en hoe wil hebben bereikt. Over zijn geschiedenis heeft hij me al heel wat verteld. Ik kan me bijna niet voorstellen dat we het nu over dezelfde persoon hebben. Wat een succes voor de deelnemer en het project.

’s Middags ben ik ingewijd in het snoeien van de druivenstruiken. Samen met begeleidster Manouk die ook wel eens even wat anders wil doen, maak ik een begin met deze klus. De bladeren bewaren we want een van de deelnemers gaat er gevulde wijnbladeren van maken. De dag is weer voorbij gevlogen

De derde dag
Samen met een nieuwe deelnemer die nog wat moet wennen, ga ik verder met het snoeien van de druivenstruiken. Uit zijn levensverhaal wordt duidelijk hoe iemand van een goed leven met een fijne baan kan terugvallen in een bijna uitzichtloze situatie. Net als tijdens mijn stageweek bij de voedselbank, realiseer ik me dat dit iedereen kan overkomen. Mensen helpen de draad weer op te pakken vraagt om solidariteit in plaats van met het vingertje te wijzen. Dat wordt me hier wel weer duidelijk. Deelnemers die starten hebben hier niet direct last van intake gesprekken en moeilijke vragen. Mensen worden de eerste paar maand met rust gelaten om te wennen en te kijken waar hun belangstelling naar uit gaat. Natuurlijk worden de deelnemers op afstand wel gevolgd. Belangrijke informatie is bekend vanuit andere bij de deelnemer betrokken organisaties. Van de veel voorkomende klacht dat cliënten 100 keer hetzelfde verhaal moeten ophangen is hier dan ook geen sprake.

In de loop van de ochtend komt een medewerker van het RIBW ( regionale instelling voor beschermd wonen) zich informeren over de gang van zaken bij kettingreactie. Mogelijk kunnen mensen hier via het RIWB aan het werk in het kader van dagbesteding.

’s Middags verzorgt een van de deelnemers de was. Werkkleding wordt ter plekke gewassen evenals handdoeken e.d., Niets dat door de deelnemers zelf gedaan kan worden wordt uitbesteed. Dat betekent een gezamenlijke verantwoordelijkheid en al het werk is even belangrijk. Eigenlijk wordt alleen de horeca gerund door externe betaalde krachten. Een hele klus als er in het weekend soms groepen van 40 man komen barbecuen en vissen.

En dan zitten de drie dagen erop.
Ik heb gezien dat mensen schijnbaar zonder perspectief, weer deelnemen aan de maatschappij. Ieder op zijn manier en niveau. Er wordt geluisterd, meegedacht. en waar nodig bijgestuurd. Uitgangspunt is altijd het welzijn van de deelnemer. Ook bij het maken van verdere plannen. Verdere commercialisering kan in het nadeel werken van de deelnemers maar kan wel meer werkplekken opleveren. Het belang van de medewerkers staat in deze organisatie voorop dus ik heb er alle vertrouwen in dat hier de goede keuzes gemaakt worden. Zo zou het overal moeten zijn, vooral daar waar met mensen met een beperking wordt gewerkt.

Dank aan alle deelnemers voor het vertrouwen dat ze in mij gesteld hebben en hun openheid en Manouk en Judith voor het beantwoorden van al mijn vragen en de tijd die ze aan mij besteed hebben.

– Annelies Futselaar