Enschede

“Alle leerlingen naar het regulier onderwijs”. Niet omdat dat altijd beter is, maar goedkoper is het wel. Over de gevolgen op lange termijn wordt niet nagedacht. Krijgen leerlingen die gebaat zijn bij een plek in het speciaal onderwijs nog de kans zich optimaal te ontwikkelen? Om over die vraag gedachten te kunnen wisselen met deskundigen heeft Annelies Futselaar een aantal scholen bezocht waarvan leerlingen dupe dreigen te worden van bezuinigingen op hun onderwijs. “Laten we ons gezonde verstand gebruiken” merkte één van de directeuren op. “...in combinatie met de eisen die de inspectie stelt”. Een haast onmogelijke opdracht.

Een bezoek aan 4 van de 25 scholen voor speciaal onderwijs die vallen onder het bestuur van Attendiz stonden op het programma. “Het Sloepje” voor leerlingen van 4 tot 8 jaar, “De Mast”, een school voor voortgezet speciaal onderwijs, Onderwijscentrum “’t Roessingh”, voor leerlingen van 4 tot 20 jaar met een lichamelijke beperking of een meervoudige handicap en het “Panta Rhei College”, een school voor HAVO en VWO voor leerlingen met een stoornis in het autistisch spectrum. Bestuurder van Attendiz, de heer Herman Nijhuis was bereid zijn visie op de bezuinigingen te geven.

Het Sloepje

Het Sloepje in Enschede verzorgt speciaal onderwijs voor kinderen van 4 tot 8 jaar. De directeur, Gea Brouwer, is blij met de aandacht van de politiek en geeft haar toekomstbeeld van de leerlingen van haar school. Over mijn vraag wat zij verwacht als de kinderen naar het regulier onderwijs gaan is zij duidelijk. Deze kinderen zullen altijd onderaan bungelen. Dit is slecht voor kinderen. Gebrek aan zelfvertrouwen, altijd op je tenen moeten lopen, de ingrediënten voor gedragsproblemen. Dat betekent dat we deze kinderen later tegenkomen bij de jeugdzorg of bij de jeugdpolitie. Om nog erger te voorkomen zullen zij dan intensieve begeleiding nodig hebben. Maar ook veel leed in gezinnen en in de buurt waar ze wonen was niet nodig geweest. “Laten we maar vast beginnen met het uitbreiden van politiekorpsen, gevangenissen en plekken in de jeugdzorg” zegt directeur Gera vol overtuiging over de effecten van bezuinigingen op onderwijs voor haar leerlingen. “Laten we in het onderwijs ons gezonde verstand blijven gebruiken” voegt zij toe. “Natuurlijk moeten wij ook voldoen aan eisen die de inspectie stelt, maar er is meer dan leren lezen en rekenen”. Gera is bang dat er op de reguliere scholen ‘zorgklasjes’ zullen ontstaan waardoor de kinderen echt een stempel zullen krijgen. Een uitzonderingspositie waar ze op Het Sloepje geen last van hebben. “Een uitgesteld rampenplan” is haar toekomstvisie op de bezuinigingen op onderwijs.

De Mast

Van de jonge kwetsbare kinderen naar de kwetsbare jongeren die op De Mast de kans krijgen hun talenten te ontwikkelen. Directeur Gerrit Meere is een bevlogen onderwijsman. Als tijdelijk directeur mist hij het directe contact met de leerlingen. Het doorwerken van een bureaucratische papierbrij heeft niet zijn voorkeur. Samen met Alifa jongerenwerk is twee jaar geleden begonnen met een brede school van 9.00 tot 22.00 uur. Na schooltijd zijn er diverse activiteiten voor de jongeren. De combinatie school en welzijn lijkt succesvol. De formule werkt. De leerlingen zijn op hun plek. Soms na jarenlange worstelingen in het regulier onderwijs. Gerrit ziet regelmatig dat leerlingen te laat een plek in het speciaal onderwijs krijgen. “Wanneer er straks geen plaats meer is zullen we te maken krijgen met ernstige maatschappelijke problemen” zegt Meere. Daarmee onderschrijft hij het rampscenario dat ik op "Het Sloepje" heb gehoord. Maar de rol van welzijnsorganisatie Alifa lijkt beperkter te worden. Elke middag zijn er gemiddeld 45 en ’s avonds 55 jongeren te vinden in het gebouw. Met begeleiding van jongerenwerkers van Alifa vinden ze daar een plek waar ze zich kunnen ontplooien. Een gouden greep zou je zeggen. En dat is ook zo. Maar directeur Beatrijs van Riessen reageert als volgt op de ontwikkelingen: “Ook Alifa moet keuzes maken als gevolg van bezuinigingen en een veranderde opdracht van de gemeente op stedelijk jongerenwerk. Alifa is daarom begonnen meteen andere invulling van De Mast”.

Gerrit maakt zich zelfs zorgen of Alifa de huur van de ruimte in de toekomst wel kan opbrengen. Dat zou het einde betekenen voor een combinatie van jeugd en zorg en welzijn die zo succesvol blijkt. Gerrit is bang dat de leerlingen van een andere locatie van het VSO een plek binnen zijn gebouw zullen krijgen. Een combinatie van leerlingen met een andere problematiek zal waarschijnlijk grote problemen tussen de leerlingen opleveren. Daar is niemand mee gediend.
Kennis en ervaring lijken verloren te gaan ten koste van jongeren die onze zorg en aandacht verdienen.

Het winnen van De Pittigste Prijs onderschrijft het belang van de combinatie van onderwijs en welzijn. Een driekoppige jury vond de samenwerking van De Mast bij de structurele en methodische aanpak van risicojongeren met onder andere het jongerenwerk, jeugdzorg en sportverengingen, prijzenswaardig. De Mast toont daarmee aan dat de school door buiten de schooluren en –muren te denken en te handelen een belangrijke maatschappelijke functie kan vervullen" meldt de jury. Maar directeur Gerrit Meere vraagt zich nu af hoe lang ze het project nog in stand kunnen houden. Hoe lang kunnen jongeren, hun ouders en Enschede nog de vruchten plukken van de goede samenwerking tussen onderwijs en jongerenwerk?

Gesprek met Herman Nijhuis, voorzitter van het College van Bestuur van Attendiz

Drie organisaties in het speciaal onderwijs, actief in drie verschillende clusters, fuseerden tot Attendiz. De stichtingen Het Maatman, Edukint en Scholengroep Twente Speciaal zijn in augustus 2010 samengegaan. Attendiz verzorgt met ca. 25 scholen (voortgezet) speciaal onderwijs van A tot Z en ambulante begeleiding aan kinderen met een extra zorgvraag in Twente en de Achterhoek. Om een beeld te krijgen van de standpunten van Nijhuis met betrekking tot de fusie vind ik al snel een aantal interessante uitspraken op internet. “Kleinschaligheid is in het speciaal onderwijs heel belangrijk. Onze leerlingen kun je niet, zoals bij een ROC of hbo-instelling, in één groot gebouw stoppen. Dan heb je de grootst mogelijke oorlog en zijn we onze meerwaarde kwijt. Wij moeten het vooral hebben van kleine, specialistische scholen met onderwijs dichtbij de mensen. Daar ligt onze ambitie.”

Het grootste probleem zijn volgens Nijhuis niet de bezuinigingen op zich. Maar het tempo waarin ze doorgevoerd worden is veel te hoog. Er is te weinig tijd om veranderingen door te voeren zonder verlies van deskundigheid. Ik vraag Nijhuis waarom hij bij de politiek niet aan de bel heeft getrokken om de sluiting van het ATC te voorkomen.

ATC Arbeidstoeleiding & Coaching is een bedrijf met expertise en faciliteiten waarin jongeren die dreigen vast te lopen, nieuwe kansen worden geboden voor een plek op de arbeidsmarkt of een aanvullende opleiding. Het ATC richt zich niet alleen op gehandicapten, voortijdige schoolverlaters en leerlingen uit het speciaal onderwijs, maar ook op jongeren met leer- en gedragsproblemen uit bijvoorbeeld het VMBO, ROC, HAVO of VWO. Waarom hij de politiek niet om steun heeft gevraagd om sluiting te voorkomen? Met name de afdeling horeca?

Nijhuis lijkt verbaasd over mijn vraag. Hij vertelt dat het vastzit op de locatie. Als de gemeente voor de ruimte zorgt, kan de afdeling horeca voortbestaan. Natuurlijk denk ik meteen aan het half miljoen van de PvdA. Nijhuis stelt voor een presentatie te verzorgen om duidelijkheid te geven over het stopzetten van het ATC.

Ook kaart ik een eventuele terugtrekken uit De Mast van Alifa aan. Nijhuis noemt het toevoegen van leerlingen van een andere locatie denkbaar. Natuurlijk om de kosten te drukken. Die lijken zwaarder te wegen dan de kwaliteit van onderwijs. Ik hoop dat Nijhuis flink aan de bel trekt en duidelijk maakt dat het samenvoegen van groepen de grootst mogelijke oorlog kan veroorzaken en het verlies van de meerwaarde van kleinschaligheid verloren gaat. Eind februari staat het onderwerp huisvesting op de agenda van een overleg met de gemeente.

Zijn opmerking dat de kwaliteit onderwijs de drukte bij het zorgloket bepaalt, getuigt denk ik van een grote mate van realiteitszin. Ook een bevestiging van de zorg van de directeuren die ik gesproken heb.

Na de lunch bij de horeca afdeling van het ATC in de Spinnerij besef ik dat dit schitterende leerwerkbedrijf gaat verdwijnen. De leerlingen komen in de kaartenbak van werkzoekenden van de gemeente Enschede. Weg veilige leer-werkplek, weg ontwikkelingskansen, weg gespecialiseerde begeleiders, weg toekomstmogelijkheden.

Onderwijscentrum Het Roessingh

Onderwijscentrum Het Roessingh is een school voor leerlingen met een lichamelijke beperking of meervoudige handicap die aangepast onderwijs en (para)medische behandeling nodig hebben in de leeftijd van 4 tot 20 jaar. De leerlingen die de school bezoeken komen uit de regio Twente en omstreken.

Behalve dat de school in het eigen schoolgebouw lessen verzorgt, bestaat er ook de mogelijkheid om leerlingen binnen het reguliere onderwijs te begeleiden middels Ambulante Begeleiding. Deze vorm van dienstverlening is de laatste jaren sterk opgekomen met als doel het regulier onderwijs ondersteuning te verlenen indien daar lichamelijk gehandicapte leerlingen worden opvangen.

Als ik aankom is de pauze net afgelopen. Kinderen op skelters, in rolstoelen en ander rijdend materieel komen met grote snelheid en een knap staaltje stuurmanskunst de school binnen. Het gaat allemaal goed.

Directeur Harry Spies wandelt er rustig tussendoor en de leerlingen lijken hem allemaal te kennen. Volgens mij is dit een kenmerk van directeuren van een school voor speciaal onderwijs. Een soort wandelende dossierkasten, praktijkgericht en wars van formaliteiten. Harry wil ook liever zijn school laten zien dan over de bezuinigingen praten. Maar we komen tot een compromis. Ik wil eerst weten welke effecten de bezuinigingen hebben op de kwaliteit van het onderwijs op zijn school.

Als je hem vraagt over welke leerlingen hij zich het meest zorgen maakt, noemt hij de leerstroom “diploma gericht” van de afdeling voortgezet speciaal onderwijs. Het diploma is gericht op HAVO en VMBO. Omdat alle Attendiz-scholen zich al aan het voorbereiden zijn op 1 augustus 2012 wordt er al gesneden in formatie. Daarom is het voor deze leerlingen nu niet meer mogelijk Frans te krijgen. Maar op korte termijn kunnen leerlingen helemaal geen HAVO opleiding meer volgen op Onderwijscentrum Het Roessingh. Van de leerlingen wordt verwacht dat zij hun opleiding in het regulier onderwijs gaan volgen.

Spies: “Naast hun lichamelijke beperking krijgen deze leerlingen er nog een onderwijsbeperking bij van de overheid”. Ik begin er even aan te twijfelen of ik wel in Nederland ben of in een derde wereldland waar gehandicapten verstopt worden. Alsof het nog niet genoeg is voegt Harry er nog aan toe dat er voor zijn leerlingen geen naschoolse opvang is zoals dat in het regulier onderwijs geregeld is.. Kwestie van geld natuurlijk. We gaan nog even de school in en ik zie hoe kinderen die lichamelijk tot niets in staat lijken, geactiveerd worden en plezier hebben. Zelfredzaamheid is belangrijk. Een schande dat we geen geld over hebben voor deze kinderen. Ik vraag me af of we hier niet te maken hebben met discriminatie. Toch maar eens informeren bij artikel 1 Overijssel.

Het Panta Rhei College

Op het voor mij nog onbekende Panta Rhei College word ik door Lidie Farro net zo hartelijk ontvangen als op de andere scholen. De school biedt onderwijs op HAVO en Atheneum niveau aan, aan leerlingen met een stoornis in het autistisch spectrum. Het gaat hier om de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Deze leerlingen hebben grote moeite met wisselende leerkrachten en steeds verschillende lokalen. Het gevolg is dat zij instructie niet opnemen, onvoorspelbaar en agressief kunnen reageren op te veel prikkels. Wel zijn zij met goede specialistische begeleiding in staat hun diploma te halen. Omdat deze leerlingen veel moeite hebben met het begrijpen van hun omgeving krijgen ze een jaar langer de tijd om de onderbouw met succes te doorlopen. In die tijd kunnen zij zich sociale en maatschappelijke vaardigheden eigen maken die voor “gewone” leerlingen zo normaal zijn. Vaardigheden die belangrijk zijn om zo goed mogelijk deel te kunnen nemen aan de “normale” maatschappij. Ook deze school moet formatieplaatsen inleveren. Dat betekent dat er in minder vakken lesgegeven kan worden. Leerlingen kunnen dus niet het vakkenpakket kiezen dat bij hen past. De grote wens om ook een bovenbouw te kunnen hebben is dan ook een utopie.

Alweer een groep kwetsbare jongeren die buiten spel komt te staan omdat we er geen geld voor over hebben. Alweer een team dat zich met hart en ziel inzet om een goede toekomst voor jongeren mogelijk te maken. Een moeder van een van de leerlingen vertelde dat het zo lastig is dat je aan hun kinderen niet kunt zien dat ze een handicap hebben. Ik durf haar niet te vertellen dat dat er tegenwoordig niet toe doet. Geld, daar draait alles om Ze is blij dat er iemand uit de politiek belangstelling heeft. Ik ben van harte uitgenodigd op een oudervergadering. Ik adviseer haar alle politieke partijen uit te nodigen.

Conclusie van deze dag

• Nederland is financieel rijk, maatschappelijk arm.
• Met een beperking tel je in onderwijsland niet meer mee. Ik vraag me af of er geen sprake is van discriminatie als wij gehandicapte jongeren een maximale kans hun talent te ontwikkelen afnemen.
• Talentontwikkeling lijkt in de toekomst alleen weggelegd voor ‘gezonde’ mensen.
• Ambities moeten bij mensen met een beperking de kop in gedrukt worden

Minister van Bijsterveldt heeft het vaak over kinderen met een stempel. Kinderen die straks in het regulier onderwijs een plekje moeten krijgen zullen vanwege hun uitzonderingspositie een zeer negatief stempel krijgen. Nu wordt er in Enschede al gesproken over ‘speciale zorgklasjes’ binnen het regulier onderwijs. De beste manier om een leerling een stempel te geven waarmee hij getekend is voor zijn leven. Dit in tegenstelling tot het speciaal onderwijs, waar iedereen ‘wat heeft’. Daar is niemand een uitzondering. Dat maakt het zo speciaal! Kinderen en jongeren die een school voor speciaal onderwijs volgen, worden daar voorbereid op hun functioneren in de maatschappij. Vaardigheden die daarvoor nodig zijn maar deze leerlingen vaak missen, worden geoefend en aangeleerd. Daarmee voorkom je zoveel mogelijk dat er later een beroep moet worden gedaan op andere vormen van zorg.

Wat kan ik als gemeenteraadslid doen om de nadelige gevolgen van de bezuinigingen voor leerlingen zoveel mogelijk te beperken?

• De komende tijd zal ik blijven informeren naar concrete voorbeelden van afbraak van de kwaliteit van onderwijs en dit doorspelen naar de Tweede Kamerfractie.
• Ik wil graag meedenken met de scholen voor speciaal onderwijs hoe we ze kunnen steunen zodat ze zo goed mogelijk onderwijs kunnen blijven geven
• Ik wil in contact komen met de ouders van de leerlingen om te horen wat zij van de bezuinigingen verwachten
• Ik zal bij antidiscriminatie-bureau Artikel 1 Overijssel informeren of er inderdaad sprake is van discriminatie als kinderen met een beperking zich niet optimaal kunnen ontwikkelen.
• Scholen en ouders zal ik oproepen contact op te nemen met de kinderombudsman en vragen of de kinderrechten geschonden worden.

De Kinderombudsman controleert of de kinderrechten in Nederland worden nageleefd door de overheid, maar ook door organisaties in het onderwijs, de kinderopvang, jeugdzorg en de gezondheidszorg. De kinderrechten zijn vastgelegd in het Kinderrechtenverdrag van de VN.
De Kinderombudsman adviseert het parlement en organisaties en maakt mensen bewust van de kinderrechten. Op die manier verbetert hij de positie van kinderen en jongeren in Nederland.

• De verschillende gemeenteraadsfracties zal ik oproepen ook de scholen te bezoeken.
• De scholen wil ik vragen of ze de ouders willen informeren over de mogelijkheid op 6 maart voor vijf euro naar Amsterdam te reizen om de demonstratie tegen bezuinigingen in het onderwijs te ondersteunen. De SP wil daarvoor busvervoer regelen.

–Annelies Futselaar